علی ولیقلی زاده

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به دلیل خلاء ژئوپلیتیک به وجود آمده در اوراسیای مرکزی، این مجموعه جغرافیایی به یکی از مهم ترین حوزه های رقابت ژئوپلیتیک بین بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای تبدیل شد. در بین بازیگران منطقه ای در این حوزه ژئواستراتژیک می توان به روسیه، ترکیه و ایران اشاره کرد که دارای تعلقات ژئوپلیتیک ویژه ای در منطقه هستند. در حال حاضر، نمود حقیقی رقابت ژئوپلیتیک بین این بازیگران را می توان در رویکردهای ژئوپلیتیک آنها برای همگرایی با منطقه مشاهده کرد. طبق نتایج این پژوهش، اوراسیای مرکزی اکنون شاهد شکل گیری همگرایی اوراسیایی به رهبری روسیه، همگرایی کشورهای ترک زبان به رهبری ترکیه و همگرایی کشورهای فارس زبان به رهبری ایران است. در این بین، طبق شواهد موجود فرایند همگرایی اوراسیایی و همگرایی کشورهای ترک زبان تقریباً به مرحله تکامل ژئوپلیتیک رسیده و این دو مجموعه در حال حاضر در روند تبدیل شدن به یک سازمان منطقه ای قرار دارند. با این حال، همگرایی کشورهای فارس زبان هنوز فرایند تکامل ژئوپلیتیک را طی نکرده است و پیش بینی می شود با شروع فعالیت دو سازمان منطقه ای جدید (روسی- ترکی) در حوزه اوراسیا، از ظرفیت نقش آفرینی ایران در منطقه کاسته شود. بنا بر این اصل، این پژوهش سعی کرده است با استفاده از یک بررسی توصیفی- تحلیلی و قیاسی از وضعیت و ظرفیت های همگرایی اوراسیایی و همگرایی کشورهای ترک زبان در مقابل وضعیت و ظرفیت های همگرایی بین کشورهای فارس زبان، دورنمایی از چالش های احتمالی ایران در مقابل همگرایی های جدید در اوراسیای مرکزی ارائه نماید.