عباس رضائی

تبخیر و تعرق از طریق لایسیمتر وزنی به طور دقیق و مستقیم قابل اندازه گیری است. اما به دلیل پر هزینه و زمانبر بودن این روش در همه جا امکان استفاده از آن وجود ندارد. پژوهشگران در طول یک قرن اخیر در پی یافتن راه جایگزین بوده اند. سازمان فائو در سال 1998 مدل فراگیر پنمن-مانتیث- فائو (FPM) را برای تمام شرایط آب وهوایی به عنوان جایگزین لایسیمتر توصیه نمود؛ اما این مدل به پنج متغیر هواشناسی مهم و دقیق نیازمند است که در هر منطقه قابل اندازه گیری نیست. بر همین اساس پژوهشگران به تلاش های خود برای یافتن مدل هایی که متغیرهای کمتری نیاز داشته باشد ادامه دادند و تا کنون بیش از 30 مدل ارائه شده ولی هیچکدام برای تمام شرایط، کارایی لازم را ندارد. هدف این پژوهش بررسی سه مدل غیر هوشمند و متعارف هارگریوز، پریستی-تیلور و مکینک (به صورت معمولی و واسنجی شده) و چهار مدل هوشمند ANFIS (بر اساس پارامترهای ورودی مدل های تجربی و ترکیبی فائو) در قالب سه سناریوی الف: مکانی- زمانی ب: مکانی خارج مکانی- زمانی و ج: خارج مکانی- زمانی در برآورد تبخیر و تعرق مرجع روزانه در شرایط خشک (براساس معیار شاخص خشکیIA) بوده است. برای این منظور؛ ایستگاه سینوپتیک تبریز به عنوان ایستگاه اصلی و نوزده ایستگاه نزدیک درمحدوده 300 کیلومتر با داده کامل و دارای آب وهوای مشابه و غیر مشابه با ایستگاه اصلی و چهار ایستگاه دور با آب وهوای مشابه مورد استفاده قرار گرفت. در نهایت صحت مدل ها در برابر مدل فائو با معیارهای آماری از جمله NRMSE مورد مقایسه قرار گرفت و نتایج کلی نشان داد که بهترین مدل ها براساس سناریوی الف: هیچ مدلی قابلیت جایگزینی مدل FPM را ندارد البته اگر ایستگاهی دارای سرعت باد میانگین 9/1-2/1 باشد مدل هارگریوز می تواند مفید واقع شود؛ در سناریوی ب: نتایج ایستگاه های نزدیک (خشک و نیمه خشک) و دور خشک (حتی دیگر کشورها) در قالب همه یا برخی مدل ها با در نظر گرفتن سرعت میانگین باد مناسب هستند و در شرایط کمبود داده قابل جایگزینی است. مدل ها در ایستگاه های مرطوب مناسب نبودند و درسناریوی ج: برخی مدل ها در ایستگاه های خشک نزدیک تا شعاع 150 کیلومتری مناسب بودند و در سایر ایستگاه های نیمه خشک و مرطوب نزدیک و دور مدل ها مناسب نبودند، فاصله ایستگاه در این سناریو نقش مهمی دارد. در صورت نبود ایستگاه فقط در محدوده نزدیک با سناریوی "ج