عباس رضائی

مدیریت منابع آب در کلیه شرایط آب و هوایی مهم است و مدیریت در مناطق خیلی خشک به دلیل کمبود شدید آب، اهمیت زیادی دارد. از جمله پارامترهای بسیار ضروری در مدیریت منابع آب، تخمین تبخیر و تعرق روزانه است. جمع بندی و مدیریت پژوهش های چندین ساله در سراسر دنیا توسط سازمان فائو منجر به توصیه مدل جهانی پنمن-مانتیث-فائو در سال 1998 جهت جایگزینی روش لایسیمتر در تعیین این پارامتر شد؛ اما این مدل به پنج متغیر هواشناسی مهم و دقیق نیازمند است که در هر منطقه قابل اندازه گیری نیست. بر همین اساس پژوهشگران به تلاش خود برای یافتن مدل هایی که متغیرهای کمتری نیاز داشته باشند ادامه دادند و تاکنون مدل های متعددی ارائه شده ولی هیچکدام برای تمام شرایط، کارایی لازم را ندارد. هدف این پژوهش بررسی سه مدل غیر هوشمند و متعارف هارگریوز، پریستی-تیلور و مکینک (به صورت معمولی و واسنجی شده) و چهار مدل هوشمند ANFIS (بر اساس پارامترهای ورودی مدل های تجربی و ترکیبی فائو) در قالب سه سناریوی الف: مکانی ب: مکانی- خارج مکانی و ج: خارج مکانی در برآورد تبخیر و تعرق مرجع روزانه در شرایط خیلی- خشک (براساس معیار شاخص خشکیIA) بوده است. برای این منظور؛ ایستگاه سینوپتیک انار (در استان کرمان) به عنوان ایستگاه اصلی و پانزده ایستگاه نزدیک درمحدوده 300 کیلومتر با داده کامل و دارای آب وهوای مشابه و غیر مشابه با ایستگاه اصلی و دو ایستگاه دور با آب وهوای مشابه مورد استفاده قرار گرفت. در نهایت صحت مدل ها در برابر مدل فائو با معیارهای آماری از جمله NRMSE مورد مقایسه قرار گرفت و نتایج کلی نشان داد که هیچ کدام از مدل ها در قالب سه سناریوی طراحی شده قابل جایگزینی مدل فائو در ایستگاه اصلی نیست و جهت برنامه ریزی دقیق باید در منطقه یک ایستگاه هواشناسی مجهز یا لایسیمتر (هر کدام که اقتصادی باشد) احداث نمود. دلیل احتمالی این رفتار این است که اثرات کویری باعث تغییرات شدید متغیرهای آب و هوایی در طول شبانه روز شده و در نقاط نزدیک به هم نیز باهم اختلاف شدید دارند. ولی در شرایط اضطراری با کمی اغماض (NRMSE بین 31 تا 33 درصد و با درجه ضعیف در مرز نسبتاً خوب) می توان از برخی مدل های هوشمند در قالب سناریوی ج و برخی مدل های هوشمند و یک مدل غیر هوشمند واسنجی شده در قالب سناریوی ب در شرایط کمبود یا نبود داده از ایستگاه های نزدیک بهره برد.