عباس رضائی

برآورد تبخیر و تعرق به عنوان پارامترهای مهم چرخه هیدرولوژی در مدیریت منابع آب ازجمله بودجه بندی آب، کارایی مصرف آب ضرورت دارد. این پارامتر به طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق برآورد تبخیر و تعرق مرجع به دست می آید. تبخیر و تعرق مرجع روزانه در مناطقی که فاقد لایسمتر و دارای ایستگاه های هواشناسی با داده کامل باشند، معمولاً از طریق مدل (ترکیبی و جهانی) پنمن-مانتیث- فائو برآورد می شود ولی برای مناطقی که کمبود داده هواشناسی دارند یا فاقد ایستگاه هواشناسی باشند مدل فائو کارایی ندارد. تاکنون روش های گوناگونی برای این منظور توسط پژوهشگران ارائه شده که این روش ها جهان شمول نیستند. هدف این پژوهش بررسی سه مدل غیرهوشمند و متعارف هارگریوز، پریستی-تیلور و مکینک (به صورت معمولی و واسنجی شده) و چهار مدل هوشمند ANFIS (بر اساس پارامترهای ورودی مدل های تجربی و ترکیبی فائو) در قالب سه سناریوی الف: مکانی-زمانی ب: مکانی خارج مکانی-زمانی و ج: خارج مکانی-زمانی در برآورد تبخیر و تعرق مرجع روزانه در شرایط نیمه خشک (بر اساس معیار شاخص خشکی IA) بوده است. برای این منظور، ایستگاه سینوپتیک شیراز به عنوان ایستگاه اصلی و شانزده ایستگاه نزدیک در محدوده 300 کیلومتر (با داده کامل و دارای آب وهوای مشابه و غیرمشابه با ایستگاه اصلی) و سه ایستگاه دور (با داده کامل و آب وهوای مشابه ایستگاه اصلی) مورداستفاده قرار گرفت. درنهایت صحت مدل ها در برابر مدل فائو با معیارهای آماری ازجمله NRMSE مقایسه شد. نتایج نشان داد که بهترین مدل ها بر اساس سناریوی الف: مدل هارگریوز با رتبه نسبتاً خوب؛ سناریوی ب: در ایستگاه های نزدیک مدل هوشمند بر اساس ورودی مدل پریستی-تیلور و یا مکینک با رتبه خوب و در ایستگاه های دور (در محدوده سرعت میانگین باد روزانه 9/1-8/1 متر بر ثانیه) مدل پریستی-تیلور واسنجی شده با رتبه نسبتاً خوب؛ و سناریوی ج: در ایستگاه های نزدیک مدل پریستی-تیلور با رتبه خوب؛ و در ایستگاه های دور هیچ مدلی مناسب نبود. همچنین مشخص شد که داده های ایستگاه های دور (حتی در سایر کشورها) در قالب مدل های سناریوی "ب" در شرایط کمبود داده می تواند مورداستفاده قرار گیرد چون فاصله ایستگاه (از ایستگاه اصلی) در این سناریو اثرگذار نبوده بلکه سرعت میانگین باد باید موردتوجه واقع شود، درحالی که در صورت نبود ایستگاه، فقط در محدوده نزدیک با سن