عباس رضائی

برآورد تبخیر و تعرق مرجع (ETO) از عمده ترین اجزای چرخه هیدرولوژی است که تخمین صحیح آن، در طراحی و مدیریت سامانه های آبیاری و مطالعات منابع آب از اهمیت زیادی برخوردار است. اندازه گیری عملی ETO توسط لایسیمتر زمان بر و پرهزینه است. این پارامتر می تواند با مدل های ترکیبی، تجربی- فیزیکی و هوشمند نیز تعیین گردد. معروف ترین مدل ارائه شده مدل ترکیبی فائو- پنمن- مانتیث (FPM) بوده که به عنوان جایگزین لایسیمتر معرفی شده است. این مدل در مکان های دارای ایستگاه مجهز قابل استفاده است که عیب بزرگی برای آن به شمار می رود. محققان برای یافتن مدلی مناسب برای برآورد کاربردی ETO در مکان های بدون ایستگاه و مکان های دارای ایستگاه هواشناسی با متغیرهای کم در سراسر جهان مشغول مطالعه و تحقیق روی مدل های هوشمند و برخی مدل های تجربی هستند. بر همین اساس هدف پژوهش حاضر روش شناسی برآورد بهینه ETO برای دو وضعیت فوق برای مناطق نیمه مرطوب است. ایستگاه هواشناسی سینوپتیک یاسوج (منطقه نیمه مرطوب) به عنوان ایستگاه اصلی فرض شد. ایستگاه های با داده های کامل (داده های هواشناسی حداقل ده ساله و متغیرهای هواشناسی موردنیاز برای مدل ترکیبی FPM) در محدوده صفر تا 300 کیلومتری از ایستگاه اصلی به عنوان ایستگاه های "نزدیک" (مشابه و غیرمشابه) و دو ایستگاه مشابه (بر اساس شاخص خشکی) خارج از محدوده 300 کیلومتر نیز به عنوان ایستگاه های "دور" در نظر گرفته شد. ETO بر اساس سه نوع سناریوی مدیریت داده های هواشناسی شامل 1- محلی-زمانی، 2-محلی- خارج محلی- زمانی و 3- خارج محلی-زمانی در قالب مدل های هارگریوز (HR)، پریستلی-تیلور (PT) و مک کینک (MK) به صورت معمولی و واسنجی شده (calib.) و سه مدل ANFIS بر مبنای ورودی مدل های تجربی برای تمام ایستگاه ها برآورد گردید و درنهایت بهترین مدل و مناسب ترین نوع مدیریت معرفی شد. نتایج نشان داد که سناریوی 2 بهتر از سناریوی 3 و 1 می تواند در برآورد ETO ایستگاه اصلی (نیمه مرطوب) در صورت کمبود داده و یا نبود داده هواشناسی به کار رود، میانگین سرعت باد در درجه اول و ارتفاع از سطح دریا در درجه دوم و شرایط همسان یا غیرهمسان آب وهوایی در درجه سوم روی کارایی مدل ها مؤثر بود. به طورکلی برای سناریوی 1 مدل های PT و HR، برای سناریوی 2 در ایستگاه های نزدیک مدل PT'calib، برای سناریوی 2 ایستگاه های دور همه مدل ها،