اسفناج (Spinacia oleracea L.) گیاهی یکساله متعلق به خانواده Chenopodiaceae است که سابقه کشت آن در ایران بسیار زیاد بوده و توده های زیادی از این آن در کشور یافت می شود. این تحقیق به منظور تعیین تنوع ژنتیکی 54 توده اسفناج بومی ایران با استفاده چندین صفت مورفولوژیک در شرایط مزرعهای انجام شد. بر اساس نتایج تجزیه واریانس دادهها، تفاوت معنیداری در تمام صفات اندازهگیری شده در بین تودهها مشاهده گردید. نتایج مقایسه میانگین با آزمون حداقل اختلافات معنی دار نشان داد توده های بومی اصفهان 1، رهنان 1، ورامین 2 و خرم آباد به ترتیب با تولید 3484، 3406، 3402 و 3311 کیلوگرم عملکرد خشک در هکتار، بیشترین عملکرد را داشتند. توده بومی قم با 3/68 درصد بوته ماده و توده های بومی همدان، رحیم آباد، لاهیجان 1 و قوچان با داشتن دوره رویشی طولانی، بعنوان بهترین ژنوتیپ ها شناسایی شدند. تجزیه کلاستر، توده ها را به 7 گروه متمایز تقسیم کرد که گروه های 1، 5 و 7 بعنوان مناسب ترین ذخایر ژنتیکی برای بهبود عملکرد، اجزای عملکرد و افزایش کیفیت (با کاهش طول و قطر دمبرگ و کاهش نیترات) بودند. بر اساس تجزیه بای پلات، توده بومی سلماس از پتانسیل مناسبی از نظر بیشتر صفات اندازه گیری شده برخوردار بود. تجزیه علیت نیز صفات تعداد روز تا شروع گلدهی، قطر دمبرگ، تعداد برگ در هنگام شروع گلدهی و طول برگ را بعنوان مهمترین صفات تعیین کننده عملکرد اسفناج مشخص نمود. نتایج این تحقیق نشان داد توده های بومی اسفناج مورد مطالعه، از نظر صفات مورد بررسی از تنوع بالایی برخوردار بوده و مواد ژنتیکی مناسبی برای انجام برنامه های اصلاحی می باشند زیرا در صفات باارزشی مانند درصد بوتههای ماده، تعداد برگ، طول دمبرگ، طول دوره رویشی، وزن تر بوته و یا عملکرد خشک، پتانسیل خوبی دارند.
