محسن جان محمدی

در راستای شناسایی علف های هرز مزارع نخود شهرستان مراغه در استان آذربایجان شرقی، بعد از ثبت موقعیت جغرافیائی هر مزرعه توسط GPS، نمونه برداری از تعداد و درصد پوشش گونه های مختلف علف هرز موجود در کادرهای 5/0 متر × 5/0 متر به صورت سیستمیک W انجام شد. در مجموع، 65 گونه علف هرز، از 21 تیره با استفاده از منابع معتبر شناسایی شدند. تنوع، یکنواختی و غالبیت گونه ها از طریق شاخص جمعیتی شانون- وینر مورد ارزیابی قرار گرفت. تشابه و تفاوت مناطق مختلف از نظر تنوع گونه ای با استفاده شاخص های تشابه سورنسون و جاکارد بررسی شد. نقشه پراکنش10 علف هرز غالب (بر اساس شاخص RD) در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه گردید. رتبه بندی با شاخص اهمیت خانوادگی (FDI) نشان داد که تیره کاسنی (Asteraceae)، شب بو (Brassicaceae) و پیچک (Convolvulceae) به ترتیب با FDI معادل 81/86، 52/49 و 15/23 از تیره های گیاهی غالب مزارع نخود این شهرستان هستند. در بین 10 علف هرز مهم (بر اساس شاخص RD)، 60، 30 و 10 درصد گونه ها به ترتیب چندساله، یکساله و دوساله بودند. بررسی ها نشان داد، غالبیت با علف های هرز خفه کننده می باشد، طوریکه در زمان نمونه برداری از 20 علف هرز مهم (بر اساس شاخص RD)، 65 درصد گونه ها، هم ارتفاع یا بلندتر از نخود بودند. 61/64 درصد گونه ها در کمتر از 30 درصد مزارع حضور داشته، تنها 86/13 درصد گونه ها در بیش از 70 درصد مزارع مشاهده شدند. در بین مناطق مورد بررسی، خداجو و خرمازرد به ترتیب با 44 و 28 گونه علف هرز بیشترین و کمترین غنای گونه ای را داشتند، درحالی که از نظر شاخص تنوع شانون- وینر برابر بودند. شنگ (Tragopogon graminifolius DC.)، پیچک صحرائی (Convolvulus arvensis L.) و بی تراخ (Galium tricornutum Dandy.) به ترتیب با شاخص غالبیت نسبی (RD) معادل 82/38، 92/32 و 39/28 از علف های هرز غالب مزارع نخود شهرستان مراغه تشخیص داده شدند. نقشه های پراکنش نشان داد جمعیت علف های هرز تابع مقادیر بارش و ارتفاع مناطق مختلف است.