منیژه لاله پور

گسترش شهرها باعث پیدایش مسائلی ازقبیل تعیین محل استقرار واحدهای تولیدی وخانوارها، مهاجرت وحاشیه نشینی، ترافیک، مسکن، اندازه مطلوب شهرها وغیره خواهد شد. (گروه تحقیق مطالعات شهری ومنطقه ای، مفهوم شهر، مهرماه 212:1358) . در این میان یکی از مقولات مهم شهری، اسکان غیر رسمی است که خود معلول عوامل گوناگون اقتصادی- سیاسی وتحولات اجتماعی ناشی از پیوند با نظام سرمایه داری جهانی، در عدم تطبیق شرایط داخلی در پیوند با این نظام می باشد. گذر از یک اقتصاد معیشتی به صنعتی همواره تابع تحولات بنیادی داخلی می باشد. اختلاف اساسی نظام شهرنشینی در کشورهای توسعه یافته وتوسعه نیافته تنها در آهنگ رشد شهر نشینی نیست بلکه اختلاف اساسی در مکانیسم حاکم بر روند شهرنشینی درکشورهای توسعه نیافته در مقایسه با کشورها توسعه یافته است. زیرا کشورهای توسعه نیافته در دوران شهرنشینی سریع خود تحت استعمار و استثمار دولت های خارجی قرار داشته اند و از نظر اقتصادی و سیاسی و فرهنگی به قطب های مسلط در اقتصاد جهانی وابسته بوده اند( درکوش، 28:1385). اسکان غیررسمی را می توان به عنوان نقش سازمان اقتصاد سیاسی اجتماعی در نظام فضایی تحلیل نمود همچنان که حسامیان معتقد است برای درک علل شهر نشینی در دوره رشد آن لازم است تحولات اقتصادی- اجتماعی را که بر نحوه استقرار فضایی جمعیت اثر می گذارد، مورد بررسی قرار داد( حسامیان، 13:1385). شهرنشینی سریع از سوی دیگر، بیان شکل شهر نشینی در مرحله یی است که روابط سرمایه داری بسط یافته و زمان کافی پیدا کرده که شیوه های تولید سنتی در روستا را تا حد زیادی به انزوا ببرد و شهر را به مکان تحولات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه بدل کند(همان:20). درکوش مهمترین عامل در نقش اقتصادی را صدور نفت و متکی شدن اقتصاد کشور به درآمد حاصل از آن معرفی می کند که اصلاحات ارضی فقط عاملی برای تشدید کاهش این نقش بوده است و از خصوصیات مهم این دوره رشد سریع شهرنشینی ودیگری را ضعف بخش خصوصی می داند(درکوش،37.38:1385).