حوزههای آبخیز بهعنوان واحدهای هیدرولوژیکی و اکولوژیکی نقش مهمی در حفظ پایداری بومسازگآنها و تأمین منابع آب ایفا میکنند. فشارهای ناشی از تغییر کاربری اراضی، بهرهبرداری بیرویه و تغییرات اقلیمی موجب کاهش سلامت و پایداری این حوزهها شده است. در این پژوهش، بهمنظور اولویتبندی زیرآبخیزهای حوزه آبخیز رودخانه اترک بر اساس شاخصهای سلامت و پایداری، از دو روش تصمیمگیری چندمعیاره VIKOR و TOPSIS-Mahalanobis استفاده شد. برای این منظور، 16 شاخص در چهار بعد هیدرولوژیکی، محیط زیست، اجتماعی و اقتصادی دارای اثرات مثبت و منفی انتخاب و وزندهی شاخصها با روش آنتروپی شانون انجام گرفت. نتایج تحلیلها نشان داد که این دو روش، علیرغم تفاوت در الگوریتم و مبانی محاسباتی، در شناسایی زیرآبخیزهای بحرانی و دارای وضعیت مطلوب تا حد زیادی همخوانی دارند. بر اساس نتایج روش VIKOR به عنوان روش برتر بر اساس وضعیت موجود حوزه آبخیز، زیرآبخیزهای مراوهتپه (Q=0.000) و داشلیبرون (Q=0.102) در بهترین وضعیت سلامت و پایداری قرار داشته و اولویت کمتری برای مداخلات حفاظتی دارند، در حالی که زیرآبخیز گمیشان (Q=1) به دلیل مقادیر نامطلوب شاخصهای هیدرولوژیکی، محیط زیست و اجتماعی-اقتصادی، بهعنوان آسیبپذیرترین زیرآبخیز معرفی شد و نیازمند اقدامات فوری مدیریتی است. همچنین مشخص شد که شاخصهای اقتصادی و اجتماعی نظیر سرانه کشاورزی، تراکم جمعیت، سرانه گندم، سرانه دام و سرانه سایر محصولات (زنبور عسل و ...) بیشترین تأثیر را در تعیین وضعیت سلامت و پایداری زیرآبخیزها داشتهاند. بر اساس یافتهها، مدیریت جامع و اجرای اقدامات حفاظتی در زیرآبخیزهای بحرانی با رویکردهای تلفیقی و استفاده از ابزارهای نوین تصمیمگیری توصیه میشود.
