سید محمد مظفری رودبرده

الگوی خورشیدی خاصّی در مقدّمة زیج معتبر سنجری از عبدالرّحمن خازنی معرّفی شده است که در هیچ یک از منابع باستان (مشتمل بر مجسطی بطلمیوس) و نیز در آثار دورة اسلامی تا روزگار وی (سدة 12 میلادی) سابقه نداشته است. این الگو بر اساس فلک متحدّالمرکزی است که در وسط آن یک فلک کوچک «مینیاتوری» خارج مرکز برای بازنمایی بی نظمی در سیر حرکت و سرعت زاویه ای خورشید در حرکت سالیانه به دور دائرة البروج (آنگونه که از روزگار باستان دانسته شده و تا سدة 16 میلادی مورد استفاده قرار می گرفت) تعبیه شده است. فلک متحدّالمرکز برای توضیح عدم تغییر قطر زاویه ای خورشید در حرکت ظاهری سالیانة آن بوده است. این الگو از جنبه های فنّی و تاریخی بررسی و بازسازی می شود. بررسی های بیشتر نشان داده است که این الگو احتمالاً متأثّر از نمونه سیّاره نماهایی بوده است که (شاید از قلمرو بیزانس) به مرو در روزگار خازنی رسیده باشد.