| چکیده
|
هراکلیتوس از جمله فیلسوفان پیشاسقراطی مهمی است که در زمینة اخلاق
پاره نوشته هایی از وی باقی مانده است. برای فهم دیدگاههای اخلاقی وی
علاوه بر پاره نوشتههای موجود، توجه به بستری که تفکر هراکلیتوس در آن
شکل گرفته، ضرورت دارد. هراکلیتوس تحت تأثیر دو سنتی قرار داشت که در
عصر وی جریان داشتند: سنت اول تحت تأثیر هومر، شعرا و حکمای اولی هیی
چون سولون، بایاس و دیگران بود که ویژگی بارز آن اعتقاد به خدایان
انسان وار بود. سنت دیگر، سنت علمی و فنی جدیدی بود که در همان قرن در
میلتوس تحت تأثیر کسانی همچون طالس و آناکسیمندر شکل گرفته بود که
دغدغه اصلی آن جهانشناسی، یعنی فهم چگونگی ایجاد، بقا و درنهایت فنای
نظم جهانی بود. در واقع، فلسفه هراکلیتوس را میتوان پلی میان این دو سنت
مختلف دانست. از آنجایی که هراکلیتوس، قانون جهانی و قانون انسانی (نظم
جهانی و نظم انسانی) را یکی میدانست، میتوان گفت که موضوع و هدف
واقعی وی نه جهان فیزیکی بلکه موقعیت و وضعیت انسان در آن بود. اخلاق
هراکلیتوس همچون سایر فلاسفه یونان باستان گونه یی اخلاق فضیلت بود که محور اصلی آن را فضیلت و سعادت شکل میداد. هراکلیتوس در حوزه فضایل،
هم به فضایل اخلاقی و هم به فضایل عقلانی پرداخته است. وی درخصوص
فضایل اخلاقی با تفکیک میان لذات جسمانی و غیرجسمانی، درنهایت افراط و
تفریط را مردود شمرده و اعتدال و میانهروی در لذات را بعنوان ملاک رفتار
انسان معرفی میکند. در زمینه فضایل عقلانی نیز بر فضیلت حکمت تکیه کرده
و بر این باور است که حکمت، صرف زیاد دانستن نیست، بلکه حکمت،
معرفت متأملانه و آگاهانه یی است که مطابق لوگوس باشد. در نتیجه، تأکید
بیشتر وی بر فضایل عقلانی است تا فضایل اخلاقی. درنهایت نیز هراکلیتوس
سعادت انسان را نتیجه شناخت و رفتار مطابق لوگوس میداند.
|